Κάστρο Ελευθερών
Fortress of Eleutherai
38.180174, 23.374515
Ο αρχαιολογικός χώρος των Ελευθερών στην παλαιά Εθνική οδό Αθηνών - Θηβών, αμέσως βόρεια της διασταύρωσης προς Βίλλια, περιλαμβάνει τμήμα πεδινής έκτασης και τον βραχώδη λόφο όπου δεσπόζει αρχαίο φρούριο, γνωστό ως Γυφτόκαστρο. Σύμφωνα με την παράδοση οι Ελευθερές ιδρύθηκαν από το Διόνυσο που είχε γεννηθεί σε αυτή την πόλη και επονομαζόταν έτσι Διόνυσος Ελευθερεύς. Οι Ελευθερές αναφέρονται ως βοιωτική πόλη που όμως από τον 6ο αι. π.Χ. πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων. Την ίδια περίοδο αναφέρεται και η μεταφορά από τις Ελευθερές στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Πεισιστράτου, του ξοάνου του Διονύσου Ελευθερέως που οδήγησε στην ίδρυση του ομώνυμου ιερού στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης.
Η επιτελική θέση του φρουρίου στην εσχατιά της αθηναϊκής γης, θέση που ελέγχει το στενό πέρασμα Αθηνών - Θηβών, εποπτεύει τον κάμπο της Οινόης, εντάχτηκε από τους Αθηναίους στον αμυντικό σχεδιασμό της Αττικής του 4ου αι. π.Χ.
Η επιτελική θέση του φρουρίου στην εσχατιά της αθηναϊκής γης, θέση που ελέγχει το στενό πέρασμα Αθηνών - Θηβών, εποπτεύει τον κάμπο της Οινόης, εντάχτηκε από τους Αθηναίους στον αμυντικό σχεδιασμό της Αττικής του 4ου αι. π.Χ.
Ε. Μπαζιωτοπούλου - Βαλαβάνη, αρχαιολόγος
The archaeological site of Eleutherai, on the old Athens-Thebes National Road, north of the Villia junction, encompasses part of the lowland and rocky hill, where the ancient fortress, known as Gyftokastro, stands. Eleutherai was allegedly the birthplace of Dionysus, who founded the homonymous city and was thus called Dionysus Eleuthereus. Originally a Boeotian city, Eleutherai went over to Athens in the sixth century BC. The cult statue of Dionysus Eleuthereus was reportedly moved from Eleutherai to Athens on Peisistratus' orders, leading to the establishment of the homonymous sanctuary on the south slope of the Acropolis. Strategically located on the borderline of the Athenian territory, with control over the narrow passage between Athens and Thebes and overlooking the plain of Oinoe, Eleutherai was part of the Athenian defence network in the fourth century BC. The archaeological site has been cleared of undergrowth.
E. Mpaziotopoulou - Valavani, archaeologist
Στον αρχαιολογικό χώρο των Ελευθερών στη Βοιωτία διατηρείται σήμερα το θεμέλιο ναού διαστάσεων 16,55 x 8,76 μ. του 4ου αι. π.Χ. που αποδίδεται στον Διόνυσο Ελευθερέα. Στην πεδινή έκταση γύρω από το ναό υπάρχουν ενδείξεις κατοίκησης από τα αρχαϊκά έως τα παλαιοχριστιανικά χρόνια. Στις ανατολικές υπώρειες του λόφου σώζονται τα θεμέλια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών.
Το φρούριο, ακανόνιστου ορθογωνίου σχήματος και έκτασης 300x100μ. περίπου, έχει περίμετρο τειχών 860 μ. Η κύρια πύλη του που είναι διπλή, είχε ανοιχτεί στη δυτική πλευρά, προς την αρχαία δηλαδή οδό. Το ανατολικό τείχος, σήμερα ερειπιώδες, είχε πύργο και μία πυλίδα.
Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα του είναι το βόρειο, με δύο πυλίδες, που ενισχύεται με επτά τετράγωνους πύργους πλευράς 6 μ. Οι πύργοι φαίνεται πως είχαν τρεις ορόφους με τοξοθυρίδες και παράθυρα για μικρούς καταπέλτες.
Μέσα στο φρούριο υπάρχουν ίχνη κτισμάτων, ένα από τα οποία, στη βόρεια πλευρά, φαίνεται να λειτούργησε ως κατοικία. Η σύνδεσή του με εγκατάσταση φρουράς παραμένει προβληματική.
The archaeological site of Eleutherai comprises the foundations (16.55 x 8.76 metres) of a fourth century temple, probably of Dionysus Eleuthereus, habitation remains dating from the Archaic to the Early Christian period in the area surrounding the temple, the foundations of two Early Christian basilicas at the foot of the hill, and the fortress.
The fort is shaped like an irregular rectangle, approximately 300 metres long and 100 metres wide, with a 860-metre perimeter wall. Its double main gate is on the west, towards the ancient road. The poorly preserved east wall had a single tower and one small gate, whereas the nearly complete north wall has two small gates and seven square towers with sides six metres long. The towers were probably three-storied, with loopholes and openings for small catapults. Traces of buildings were identified inside the fort. One of the buildings was probably a residence, but whether it housed a garrison or not remains uncertain.
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=12845
Χώρος είναι διαρκώς επισκέψιμος
The site is always accessible to the public
Μικρά διαμάντια, αθέατα σχεδόν, σε απόσταση αναπνοής από την Αθήνα. Πριν η Αττική Οδός καταλήξει στην Ελευσίνα στρίβουμε δεξιά για Μάνδρα, Βίλια και Θήβα. Η απόσταση μέχρι τη διασταύρωση για Βίλια είναι περίπου 50Km από Αθήνα. Λίγα χιλιόμετρα πριν, (4Km) στην Οινόη μπορείτε να κάνετε μια στάση και να δείτε τον πύργο της Οινόης (σας έχουμε μιλήσει εδώ).
Μετά τη διασταύρωση για Βίλια, σε 1,4Km με κατεύθυνση προς τη Θήβα στα δεξιά σας (υπάρχει πινακίδα προς Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών) ξεκινά βατός χωματόδρομος προς το μνημείο. Σε 350m υπάρχει χώρος στάθμευσης, απ΄ όπου ξεκινά ένα σύντομο μονοπάτι (150m) μέχρι την ΒΔ είσοδο του φρουρίου.
Αν έχετε χρόνο και κέφι, η κορφή του Κιθαιρώνα (38.183949, 23.248796) απέχει από τα Βίλια περίπου 15Km (άσφαλτος). Η θέα είναι μαγευτική.
Στην επιστροφή για το Κλεινόν Άστυ σταματήστε στο Παλαιοχώρι στη ταβέρνα "Ο Σπύρος" (38.123916, 23.418032) για προβατίνα στα κάρβουνα......
publication: 20.01.2018